บทความ โดย วรวิทย์ ศุภวิมุติ

บางจาก บางรัก บางแค บางใหญ่…… ทุกท่านคงเคยตั้งสังเกตว่า ชื่อสถานที่หลายๆ แห่ง มักใช้คำบางคำเหมือนกัน และอาจจะสงสัยว่ามีที่มาที่ไปอย่างไร คำบางคำอาจจะพบมากในบางภูมิภาค เช่น โคก พบมากทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บางพบมากในภาคกลาง เป็นต้น ดังนั้น การตั้งชื่อของสถานที่ต่างๆ จะมีความสัมพันธ์กับสภาพทางภูมิศาสตร์ของพื้นที่ ทำให้เราสามารถคาดเดาหรือประเมินได้เบื้องต้นว่า สถานที่ดังกล่าวมีสภาพทางภาพเป็นอย่างไร สื่อสถานที่เหล่านี้ เรียกว่า “ภูมินาม”

 ภูมินาม (Toponym) หมายถึง ชื่อของสถานที่ ซึ่งมีที่มาจากลักษณะเฉพาะของพื้นที่ เช่น ลักษณะทางภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ เศรษฐกิจ หรือภูมิหลังของพื้นที่นั้น ๆ การศึกษาเกี่ยวกับชื่อสถานที่เหล่านี้ เรียกว่า ภูมินามศึกษา หรือ Toponymy

ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีสภาพภูมิประเทศที่มีความหลากหลาย มีการตั้งถิ่นของประชากรแตกต่างกันไปตามแต่ละภูมิภาค พื้นที่ที่ความอุดมสมบูรณ์ มีแหล่งน้ำเพียงพอต่อการเกษตร หรือใกล้กับแหล่งน้ำมักจะมีประชากรกระจายอยู่มาก ชุมชนที่ตั้งอยู่มักนำเอาลักษณะเฉพาะทางภูมิศาสตร์ของพื้นที่ มากำหนดเป็นชื่อสถานที่ ชื่อชุมชน จนไปถึงชื่อของขอบเขตการปกครองในระดับต่างๆ ดังตัวอย่างภาพด้านล่างนี้ คือ แผนที่ตำบลที่มีชื่อตำบล ประกอบด้วยคำว่า “บาง” คำว่า บาง มีความหมายที่ เกี่ยวกับน้ำหรือทางน้ำ ดัง ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ปี พ.ศ. 2542 ระบุว่า บาง คือ ทางน้ำเล็กๆ ทางน้ำเล็กที่ไหลขึ้นลงตามระดับน้ำในแม่น้ำ ลำคลอง หรือทะเล ดังนั้น จากแผนที่จึงปรากฏตำบลที่ใช้คำว่า บาง ปรากฏอยู่มาก บริเวณภาคกลาง ภาคใต้ และภาคตะวันออก ของประเทศไทย